De zaak Spaansen: civielrechtelijke gevolgen van niet-gemelde staatssteun

Staatssteun is in de praktijk van de gebiedsontwikkeling geen nieuw fenomeen. Sinds de Europese Commissie in 2013 oordeelde dat met de herontwikkelingsplannen van de gemeente Leidschendam-Voorburg voor het Damplein verboden staatssteun was gemoeid, staat staatssteun steevast op de radar bij gemeenten. Ook projectontwikkelaars zijn zich steeds meer bewust van het risico. Een risico dat bovendien uit onverwachte hoek kan komen. ‘Leidschendam’ kwam immers aan het rollen na klachten door buurtbewoners die geen been zagen in de plannen van de gemeente. Zij zagen in het staatssteunrecht een bruikbaar instrument om dit project te blokkeren, althans aanzienlijk te vertragen. Staatssteun is bij gebiedsontwikkelingen een game changer geworden.

Ook contractpartijen gebruiken regelmatig staatssteunregels als instrument om eerder gemaakte afspraken open te breken. Zo komt het in de praktijk voor dat overheden zich op het standpunt stellen dat zij bij grondtransacties teveel hebben betaald (of juist te weinig hebben ontvangen) en daarmee onrechtmatige staatssteun hebben verleend. De staatssteunregels verlangen in dat geval dat zij deze (onrechtmatige) ‘steun’ (met rente) alsnog terugvorderen bij de begunstigde onderneming. De vraag is echter welke instrumenten het civiele recht biedt om de onrechtmatige steun ongedaan te maken.

Sinds het arrest Residex , wordt steeds vaker een beroep gedaan op het leerstuk van de algehele of partiële nietigheid van rechtshandelingen. De toepassing van dat leerstuk blijkt in de rechtspraktijk echter geen eenvoudige exercitie. De zaak tussen de gemeente Harlingen en Spaansen Holding, die in onderhavig artikel centraal staat, is daarvan een beeldend bewijs. Steunend op dezelfde goederenrechtelijke doctrines, komen rechtbank en hof tot tegenovergestelde conclusies. Dit toont aan dat het leerstuk van nietigheid in het kader van onrechtmatige staatssteun een nog te ontginnen terrein vormt.

In dit artikel gaan Georg Huith en Gijs van Midden in op de civielrechtelijke gevolgen van staatssteun die niet vooraf bij de Europese Commissie is gemeld. Staatssteun als game changer.

Bron: BR 2019/79, aflevering 11 – november 2019